Nghe bài dạng podcast:
“ẢO GIÁC AI” LÀ GÌ?
Ảo giác AI là hiện tượng AI tạo ra thông tin có vẻ hợp lý nhưng hoàn toàn sai sự thật. Xảy ra phổ biến ở các AI tạo sinh (generative AI) như ChatGPT, khi nó được yêu cầu tạo nội dung, trả lời câu hỏi, hoặc đưa ra dữ kiện.
Ví dụ:
- AI "bịa" ra tài liệu tham khảo, tên người, luật, hoặc trích dẫn không tồn tại.
- Viết bài luận có cấu trúc tốt nhưng toàn bộ luận điểm sai lệch hoặc không được kiểm chứng.
Vì sao có hiện tượng này?
- AI học từ dữ liệu, không có khả năng hiểu đúng/sai như con người.
- AI được thiết kế để trả lời có vẻ hợp lý, chứ không phải đúng tuyệt đối.
- Thiếu kiểm chứng, đặc biệt khi prompt không rõ ràng.
HẬU QUẢ CỦA VIỆC KHÔNG KIỂM SOÁT “ẢO GIÁC AI”
- Mất uy tín cá nhân/doanh nghiệp khi sử dụng thông tin sai trong báo cáo, bài viết, truyền thông.
- Sai lệch trong ra quyết định, đặc biệt nguy hiểm trong y tế, pháp lý, giáo dục, quản trị.
- Lây lan tin giả nếu nội dung được chia sẻ lại mà không kiểm chứng.
- Dẫn tới mất niềm tin vào công nghệ AI nếu người dùng gặp quá nhiều lỗi sai.
CÁCH HẠN CHẾ “ẢO GIÁC” KHI DÙNG AI
1. Thiết kế prompt rõ ràng, cụ thể
Đừng hỏi kiểu: “Hãy viết một bài giới thiệu về công ty tôi”.
Thay vào đó: “Giới thiệu công ty ABC, hoạt động trong lĩnh vực phần mềm tại Quảng Ngãi, thành lập 2015, có 25 nhân sự,...”
Prompt càng cụ thể, AI càng có dữ liệu đúng để xử lý.
2. Yêu cầu AI trích nguồn
Ví dụ: “Kèm theo 3 nguồn uy tín bằng tiếng Việt được công bố từ 2022 trở lại đây”.
Tự kiểm tra lại từng nguồn.
3. Chỉ sử dụng AI cho các tác vụ phù hợp
AI rất tốt cho sáng tạo nội dung, gợi ý cấu trúc, cải tiến câu chữ.
Không nên dùng AI để khẳng định kiến thức chuyên ngành nếu không có người kiểm tra lại (trong tài chính, y tế, pháp luật...).
4. Dùng AI như cộng tác viên, không phải chuyên gia
Người dùng vẫn cần kiểm tra chéo, chỉnh sửa, xác minh.
Coi AI là công cụ hỗ trợ, không phải người ra quyết định.
5. Kết hợp AI với công cụ kiểm chứng thực tế
Ví dụ: Dùng plugin kiểm tra trích dẫn thật (như Scite.ai, Google Scholar, hoặc tích hợp với công cụ như Webpilot, Bing Search...).
So sánh với các nguồn chính thống như Luật Việt Nam, báo chính thống, tài liệu gốc.
6. Sử dụng công cụ AI có khoanh vùng nguồn dữ liệu khi cần độ chính xác cao như NotebookLM, Gemini.
Trong trường hợp bạn cần độ chính xác cao và không cho phép AI “sáng tạo nội dung”, hãy dùng công cụ AI cho phép nhập nguồn dữ liệu, khoanh vùng dữ liệu phân tích và chỉ trả lời trong phạm vi dữ liệu đã khoanh vùng như dùng Notebook LM hay Gemini đã chia sẻ tại:
Podcast: Công nghệ số và AI thực chiến - Cách dùng NotebookLM để hỗ trợ nghiên cứu chính sách, văn bản và luật
Sổ tay AI - Hướng dẫn tạo trợ lý ảo GEM miễn phí theo nhu cầu riêng
THỰC TIỄN ỨNG DỤNG – MỘT VÍ DỤ
Tình huống: Một nhóm sinh viên dùng AI để viết báo cáo “Ứng dụng Blockchain trong chính phủ điện tử”.
AI tạo ra một bài rất hay, nhưng... 3/5 tài liệu tham khảo không hề tồn tại!
Sau đó, nhóm đã:
- Kiểm tra lại từng nguồn qua Google Scholar.
- Tự chỉnh sửa các nội dung chưa chính xác.
- Dùng AI để hỗ trợ chỉnh văn phong thay vì tạo nội dung mới từ đầu.
Kết quả: Báo cáo chất lượng cao, chính xác và vẫn tiết kiệm 50% thời gian so với viết tay.
🎯 KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý
- AI rất mạnh mẽ nhưng không toàn năng.
- “Ảo giác AI” là một rủi ro có thật – nhưng chúng ta hoàn toàn có thể hạn chế nếu:
+ Biết cách đặt câu hỏi.
+ Luôn xác minh lại thông tin.
+ Dùng AI đúng cách, đúng vai trò.
Gợi ý cho bạn: Hãy lập một checklist mỗi khi sử dụng AI – kiểm tra thông tin, trích dẫn, tính logic. Coi đây là bạn đồng hành thông minh, nhưng mình vẫn là người kiểm duyệt cuối cùng.
Cảm ơn bạn đã lắng nghe Podcast số 5 của “Công nghệ số và AI thực chiến”.
Nếu bạn thấy nội dung hữu ích, hãy chia sẻ với bạn bè hoặc để lại câu hỏi tại kênh của chúng mình.
Hẹn gặp lại trong tập tiếp theo với một chủ đề khác.